Anadolu’da peynir kültürü bu coğrafyaya göç eden Türk boyları ile değişim göstermiş ve çeşitlenmiştir. Kimi peynirler coğrafyanın kendi kültürel geleneğinde yer alırken kimi ise Anadolu’ya göç eden Türk Boylarının getirdiği kültürel çeşitliliğin bir etkisi olmuştur. Erzurum, Kars yöresine yerleşen Türkmen boyları tel peynir gibi uzun yolculuklara dayanabilen peynirleri beraberinde getirirken Sakarya’ya yerleşen Abhazlar kaşar peyniri ve dil peyniri arası bir özellik gösteren Abhaz Peynirini üretmişlerdir. Bugün dünyaca ünlü Roqueforte peyniri ile kıyaslanan Konya’nın Divle Obruk Peyniri gibi bazı peynirler ise yörenin coğrafi şartlarına göre ortaya çıkmıştır. Diğer taraftan Kars Gravyer peyniri gibi peynirler ise ülkeye batılı peynir üreticileri tarafından getirilmiş olup bugün bölgenin önemli yöresel ürünlerinden biri haline gelmiştir.

Peynirin Anadolu kültüründeki yeri sadece sofradaki niteliğiyle kalmamıştır. Kanuni döneminde Konya yöresinde üretilen küflü peynirin seferlerden önce askerlere şifa için yedirildiği bilinmektedir. Diğer yandan peynir sadece kahvaltı sofralarıyla sınırlı kalmayıp yemek tariflerinin de bir parçası olmuştur. Özellikle geleneksel peynir tatlılarının yapımında temel unsur olarak yer aldığı görülmektedir. Bu tatlılara künefe, Kemal Paşa peynir tatlısı ve peynir helvaları gibi örnekler verilebilir. Söz konusu peynir tatlılarının bazıları Türk boylarının beraberinde Anadolu’ya getirdiği lezzetlerdenken bazıları ise kültürel etkileşimle ortaya çıkmıştır. Örneğin ünlü Türk seyyahı Evliya Çelebi, Bursa ve Balıkesir başta olmak üzere Marmara Bölgesinde sıklıkla yapılan ve sevilerek tüketilen höşmerimin yöreye yerleşen ilk Türkmen boyları tarafından getirildiğinden bahseder. Tatlının adı ise Farsça hoş yani tatlı ve maram yani kaymak sözcüklerinden türemiştir. Diğer taraftan Osmanlı döneminde basılan ilk yemek kitabı Melceü’t Tabbâhin’de bu tatlının yapımına dair bir tarif bulunmaktadır. Peynir tatlıları arasında önemli yere sahip Künefe Arap coğrafyası ile etkileşim sonucu ortaya çıkan bir lezzetken Kemalpaşa Peynir tatlısının Anadolu’ya I. Dünya Savaşı sırasında ülkeye gelen göçmenler (muhacırlar) tarafından getirildiği ifade edilmektedir. 

Anadolu’daki peynir varlığına dair temel kanıtlardan biri de Osmanlı döneminde tutulan bazı defterlerdir. Matbah-ı Âmire defterleri, Bakkal terekeleri ve narh kayıtları İstanbul çevresi ve Anadolu topraklarında en sık tüketilen peynirlerin tulum ve kaşkaval peynirleri olduğunu göstermektedir. Elbette peynir çeşitleri bununla sınırlı kalmamıştır. Saraydan pazara birçok alanda dil peynir, çayır peyniri, Mudurnu peyniri, teleme, Midilli loru, Eflak ve Balkan peyniri gibi çeşitlere de rastlanmaktadır.

                Geleneksel lezzetler açısından zengin bir kültüre sahip ülkemizde bu lezzetlerin kayıt altına alınması bize ait olan değerlerin kaybolmaması adına önem taşımaktadır. Bu kapsamda ülkemizde son yıllarda yapılan envanter çalışmaları önem taşımaktadır. Türkiye Geleneksel Peynir Envanteri de bu amaçla oluşturulmuş olup ülkemize ait bu değerleri kaybolmadan kayıt altına almayı amaçlamıştır.